Κωνσταντίνος Βαφειάδης

Εν αντιθέσει προς ό,τι ισχύει στην Δυτικη Ευρώπη, η χρήση εγχειριδίων ζωγραφικής στο Βυζάντιο δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Περαιτέρω, οι γνώσεις μας για την βυζαντινὴ ζωγραφική, ως προς τους τρόπους εκμαθήσεως και εφαρμογής αυτής, έχουν δομηθεί επί τη βάσει των όσων μαρτυρεί η ύστερη μεταβυζαντινὴ περίοδος. Αποφασιστική συμβολή σε αυτό έμελλε να έχει το βιβλίο με τίτλο «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης», του ιερομονάχου Διονυσίου από τα Φουρνά των Αγράφων (1729 - 1733). Εκτός του Διονυσίου, ομοίου περιεχομένου, κείμενα φυλάσσονται στις μοναστηριακές κυρίως βιβλιοθήκες. Τα εγχειρίδια όμως αυτά, συμπεριλαμβανομένου του κειμένου του Διονυσίου, αποκαλύπτουν εντελώς άλλη πραγματικότητα από αυτήν του Βυζαντίου.

Κατά συνέπεια, οι μαρτυρίες που έχουμε στην διάθεσή μας κρίνονται ως ανεπαρκείς, μη δυνάμενες να τεκμηριώσουν την ύπαρξη ή τουλάχιστον την διάδοση εγχειριδίων ζωγραφικής στο Βυζάντιο, πολλώ μάλλον την παιδεία των καλλιτεχνών. Ωστόσο, στην Βιβλιοθήκη της εν Αγίω Όρει μονής του Αγίου Παντελεήμονος (Ρωσικό) φυλάσσεται χειρόγραφη «Ερμηνεία», το περιεχόμενο της οποίας είναι ενδεικτικό μορφής βυζαντινών εγχειριδίων.